AMEA Rəyasət Heyətinin elmi katibi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Hikmət Quliyevin “Virtual mühitdə folklor: ənənə və kommunikasiya” kitabı işıq üzü görüb.

Kitab AMEA-nın akademik-katibi, İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun direktoru, akademik  Rasim  Əliquliyev və Folklor İnstitutunun direktoru, akademik Muxtar İmanovun elmi redaktorluğu ilə nəşr olunub.

Monoqrafiya İnternet mühitində meydana gələn folklor yaradıcılığının spesifikası, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı kontekstində folklorda baş verən dəyişikliklər, virtual mühitdə yaranan yeni ənənə və davranışların analizinə həsr olunub.

Ki­tab­da virtual mühitdə folklorun aktuallaşma perspektivləri, “üz-üzə” ünsiyyətdən virtual kommunikasiyaya transformasiya məsələləri, İnternetdə cərəyan edən folklor prosesləri araşdırılmışdır. XXI əsrdə qloballaşma və virtuallaşmanın mövcudluğu, mədəniyyətlərin çulğalaşması və hibridləşməsinin güclənməsi, yeni fəlsəfi konsept və ideologiyaların meydana gəlməsi şəraitində sosial-mədəni reaksiya kimi folklorun virtual mühitdəki spesifikası təhlil olunub. Tədqiqatda kommunikasiya və folklor, rəqəmsal kommunikasiya vasitələrində folklorik modellər, virtual sosial mühitdə folklorlaşma, İnternet folklorunun semantik analizi, Azərbaycandilli virtual mühitdə folklorik dinamika kimi məsələlər müasir elmi nəzəri yanaşma və baxışlar əsasında öyrənilib.

Kitab “Virtual mühitdə folklor” problemi altına birləşən 3 əsas istiqaməti özündə ehtiva edir.

Kitabın “Virtual mühitdə folklor: problemin nəzəri-metodoloji aspektləri” adlanan birinci hissəsində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının meydana çıxması kontekstində şifahi mədəniyyətdə baş verən dəyişikliklər, o cümlədən, yazının, radio, televiziya kimi kütləvi-informasiya vasitələrinin ortaya çıxması, nəhayət, ən böyük kommunikasiya vasitəsi olan İnternetin kəşfi ilə xalq mədəniyyətinin təbiətində gedən müxtəlif tipli proseslər təhlil olunmuşdur. Qeyd olunmuşdur ki, müa­sir döv­rün ən bö­yük fe­no­me­ni olan İn­ter­ne­tin kəş­fi və sü­rət­lə ya­yıl­ma­sı kom­mu­ni­ka­si­ya im­kan­la­rı­nın əv­vəl­ki dövr­lər­lə mü­qa­yi­sə­də ta­ma­mi­lə fərq­li bir sə­viy­yə­yə yük­səl­mə­si­nə və cə­miy­yə­tin bü­tün sfe­ra­la­rın­da fun­da­men­tal də­yi­şik­lik­lə­rin baş ver­mə­si­nə gətirib çıxarmışdır. Be­lə bir şə­ra­it­də bir­ba­şa ola­raq ün­siy­yət­lə sıx bağ­lı olan xalq mə­də­niy­yə­ti­nin tə­biə­tin­də bir sı­ra ye­ni key­fiy­yət­lər or­ta­ya çıx­mış, xalq bi­li­yi­nin tex­no­lo­ji mü­hit çər­çi­və­sin­də ifa­də­si­nin spe­si­fik formaları ya­ran­mış, bü­töv­lük­də folk­lo­run müa­sir cə­miy­yət üçün ye­ni mə­na və rol­la­rı mey­da­na gəl­miş­dir. Bu hissədə “İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı kontekstində folklor”, “Virtual mühitdə folklorun aktuallaşma perspektivləri: tex­no­lo­gi­ya və mə­də­niy­yət münasibətləri”, “Folk­lor və İn­ter­net: virtual folklora ya­naş­ma tendensiya­ları”, “Kommunikativ dinamika kontekstində folklor: “üz-üzə” ünsiyyət və virtual kommunikasiya”, “Sö­zün tex­no­lo­ji­ləş­mə­si”: sözdən yazıya, yazıdan rəqəmsallaşmaya keçiddə folklor”, “İnternet folklorunun araş­dı­rıl­ma­sı: baxışlar və ya­naş­ma­lar” kimi problemlər araşdırılıb.

Kitabın “Rə­qəm­sal mər­hə­lə­də folk­lo­run tə­məl anlayış və prin­sip­lə­ri­nin yenidən dəyərləndirilməsi” adlanan ikinci hissəsində isə, müasir dövrün folklor proseslərinə bir zamanlar Alan Dundes tərəfindən fundamental şəkildə qoyulan və konseptual formada cavablandırılan “xalq” (folk) kimdir?” və “bilik” (lore) nədir?” sualları ətrafında baxılmışdır. Rəqəmsal texnologiyaların və İnternetin mövcudluğu şəraitində müəyyən olunmuşdur ki, ənənəvi folklorşünaslığın folklor barədə müəyyənləşdirdiyi bir sıra təməl prinsiplər (şifahilik, anonimlik və s.,) öz immunitetini itirmişdir. Çünki bir tərəfdən qlobal informasiya şəbəkəsi daxilində milli xarakter və kimliyin digərləri ilə çulğalaşması “xalq” kimdir?” sualına yenidən baxılmasını aktuallaşdırırsa, digər tərəfdən isə xalq biliyinin rəqəmsal texnologiyalar əsasında ortaya çıxması “bilik” nədir?” sualına yeni baxışı zəruri edir. Bu hissədə virtual folklor problemi “Virtual mühitdə folklorun şifahiliyi: “yazmaq” yoxsa “danışmaq”?”, “Vir­tu­al so­si­al mü­hit­də folk­lo­rik ənə­nə”, “İnternet mühitində kollektiv rəyin spesifik təzahürü: anonimliyə yeni baxış”, “İnternet folklorunun müəyyənləşdirilməsində  variantlılıq məsələsi” kimi aspektlərdən araşdırılmış və bir sıra mühüm elmi nəticələr əldə olunub.

Kitabın “Azərbaycandilli virtual mühitdə folklor prosesləri: ənənə və kommunikasiya” adlanan sonununcu hissəsində virtual folklor problemi ilə bağlı mövcud elmi-nəzəri yanaşmalar Azərbaycandilli virtual mühitdə gedən folklor proseslərinə tətbiq olunmuş və təhlillər aparılmışdır. Burada üzə çıxarılmışdır ki, Azərbaycandilli virtual mühitdə gedən folklor prosesləri istər forma, istər məzmun, istərsə də funksiya baxımından əvvəlki dövrlərdən tamamilə fərqlənir. Belə ki, açıq informasiya mühiti şəraitində müasir fəlsəfi-ideoloji konseptlərin, trend və tendensiyaların təsiri altında virtual Azərbaycan folkloru mühitində yeni məzmunlu atalar sözləri və deyimlər, ənənəvi folklor qəhrəmanlarının ironik və parodik modelləri ortaya çıxmışdır. Eyni amanda bu hissədə “Virtual kommunikativ mühitdə folklorik sim­vol­laş­dır­manın yeni modeli” və “Azər­bay­can­dil­li virtual mühitdə “caps”-lar: milli müdrikliyin “Al­bert Eynş­teyn” ob­ra­zı” kimi mövzular da araşdırılıb.  

Kitabda belə bir nəticəyə gəlinmişdir ki, folk­lo­run  ifa və ic­ra mü­hi­ti­nin də­yiş­mə­si (“üz-üzə” kom­mu­ni­ka­si­ya­dan vir­tu­al kom­mu­ni­ka­si­ya­ya ke­çid), onun tə­cəs­süm olun­ma va­si­tə­lərin­də (söz, rəsm, fo­to, qra­fik işa­rə və s. for­ma­sın­da rə­qəm­sal­laş­ma), ötü­rül­mə və ya­yıl­ma üsu­lların­da (elek­ton poçt, SMS, so­si­al şə­bə­kə və s.), elə­cə də söy­lə­yi­ci, mətn və audi­to­ri­ya müs­tə­vi­sin­də ye­ni­lik­lə­rin ya­ran­ma­sı­na, bü­töv­lük­də isə ənə­nə­vi folk­lor­dan vir­tu­al folk­lo­ra ke­çi­din baş ver­mə­si­nə sə­bəb ol­muş­dur. Bu da folk­lo­ru öy­rə­nən el­min də qar­şı­sın­da müx­tə­lif prob­lem və su­al­lar qoy­muş­dur ki, ha­zır­da hə­min is­ti­qa­mət­də dün­ya­nın bir sı­ra nü­fuz­lu el­mi mər­kəz­lə­rin­də mü­hüm tədqi­qat­lar apa­rıl­maq­da­dır.

© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.heb.science.gov.az saytına istinad zəruridir.